دریاچه ارومیه گام به گام به فاجعه گریزناپذیر نزدیک می‌شود. باغات انجیر استهبان اکنون در تب کم‌آبی می‌سوزند. حفر چاه‌های غیرمجاز عمیق و نیمه عمیق و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، رمق حاصلخیز‌ترین دشت کشور یعنی جیرفت را هم گرفته به‌طوری که کشاورزان در این دشت با معضل کم‌آبی مواجهند. فراتر از این، باغات کرج و دشت شهریار هم گرفتار بحران کم‌آبی شده‌اند. بحران کم‌آبی آنقدر جدی است که برخی کارشناسان از جیره‌بندی آب شرب کلانشهرها به‌ویژه کلانشهر تهران به‌عنوان راهکاری اجتناب‌ناپذیر نام می‌برند. در این میان، مهندس منصور قطبی سرابی از کارشناسان پیشکسوت مهندسی آب در وزارت جهادکشاورزی که بیش از 3دهه فعالیت اجرایی و پژوهشی را در پیشینه کاری خود دارد، می‌گوید: به‌دلیل بحران‌های کمی و کیفی منابع آب، بسته‌بندی آب شرب نیمه‌رایگان دولتی در کلانشهرهای کشور اجتناب‌ناپذیر است؛ راهکاری که اجرای آن می‌تواند باعث تحول در مدیریت منابع آب کشور شود.
وی در توضیح این مطلب می‌افزاید: آب سدها و رودخانه‌های درون و برون‌مرزی، به‌ویژه با مدیریت سنتی (که در حال حاضر بر منابع آب کشور حاکم است)، دیگر پاسخگوی نیاز روزافزون آب شرب بهداشتی و آب مورد نیاز بخش صنعت، نیروگاه‌های آبی، کشاورزی، دامپروری و آبزی‌پروری نیست.
قطبی سرابی که پیش از این هم دیدگاه‌های وی درباره دریاچه ارومیه در همین صفحه منتشر شد صحبت‌های خود را مستند به آمار می‌کند و می‌گوید: در سال 1334، میزان آب شرب و مصارف عمومی مورد نیاز جمعیت 900هزار‌نفری شهر تهران حدود 122500مترمکعب در شبانه روز (44/7میلیون مترمکعب در سال) بود که از رودخانه کرج تأمین می‌شد اما در حال حاضر، آب مورد نیاز این کلانشهر 12میلیون نفری بالغ بر 1/2میلیارد مترمکعب در سال است. برهمین اساس، امروزه 800میلیون مترمکعب آب مورد نیاز از سدهای کرج، لار، لتیان، طالقان و ماملو و 400میلیون مترمکعب دیگر از طریق آب‌های زیرزمینی دشت تهران (عمدتا جاجرود) تأمین و به شبکه آب تهران تزریق می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: درحالی‌که یک میلیارد و 200میلیون مترمکعب آب در تهران مصرف می‌شود که آب شرب موردنیاز شهر تهران حداکثر 100میلیون مترمکعب در سال است که می‌توان این میزان آب را از طریق بسته‌بندی آب کرج تأمین کرد. 1/1میلیارد مترمکعب آب مورد نیاز برای مصارف عمومی کلانشهر تهران هم از طریق آب‌های زیرزمینی دشت تهران قابل تأمین است. قطبی سرابی می‌افزاید: با توجه به گسترش و توسعه لجام‌گسیخته کلانشهر تهران و به تبع آن افزایش جمعیت، هر ساله نیاز آب شرب و مصارف عمومی این کلانشهر افزایش می‌یابد این در حالی است که در اطراف تهران امکان احداث سد جدید وجود ندارد که بتوان از این طریق آب اضافه استحصال کرد.
آلودگی آب‌های زیرزمینی
وی با اشاره به وضعیت نابسامان و در عین حال نگران‌کننده منابع آبی اطراف تهران تصریح می‌کند: منابع آب‌های زیرزمینی اغلب چاه‌های تهران(حتی چاه‌های اطراف جاجرود) که میزان آبدهی آنها 400میلیون مترمکعب در سال برآورد می‌شود به انواع آلاینده‌ها، مثل سم، کودشیمیایی، فلزات سنگین، نیترات و... آلوده شده است. همچنین به‌دلیل انتقال آب دشت‌های کرج، قزوین-بوئین‌زهرا، نور- نوشهر، ورامین و... به دشت تهران، منابع آب‌های زیرزمینی و به تبع آن منابع آب و خاک و کشاورزی این دشت‌ها با مشکلات عدیده و خطر تخریب مواجه هستند. قطبی سرابی ضمن هشدار نسبت به معضل کم آبی در تهران یاد آور می‌شود: درصورتی که جمعیت کلانشهر تهران به رقم 16میلیون نفر افزایش یابد این میزان جمعیت به 1/6میلیارد مترمکعب در سال آب شرب بهداشتی و سالم نیاز خواهد داشت که تأمین آن در آینده غیرممکن است. از این رو، بسته‌بندی آب شرب نیمه‌رایگان دولتی در این کلانشهر اجتناب‌ناپذیر است؛ همچنان‌که در سایر کلانشهرهای کشور مثل مشهد، شیراز، اصفهان، یزد و اهواز هم ناگزیر به اجرای طرح بسته‌بندی آب شرب نیمه رایگان دولتی خواهیم بود.
وضعیت مصرف آب در کشور
قطبی سرابی در ادامه براساس آمار، تصویری از وضعیت مصرفی آب کشور به‌دست می‌دهد. او می‌گوید: بنا به اعلام وزارت نیرو، در سال 1388میزان آب مصرفی بخش کشاورزی 87/7میلیارد مترمکعب بوده که 30/7میلیارد مترمکعب از طریق آب‌های سطحی و 57میلیارد مترمکعب باقیمانده از طریق آب‌های زیرزمینی تأمین شده است.
وی درباره میزان مصرف آب شرب شهری و روستایی هم می‌گوید: در سال 88میزان مصرف آب شرب شهری و روستایی کشور 5/7میلیارد مترمکعب بوده که 2/5میلیارد مترمکعب از طریق آب‌های سطحی یعنی رودخانه‌ها و سدها و 5میلیارد مترمکعب از طریق آب‌های زیرزمینی یعنی چاه‌ها تأمین شده است. براساس این آمارها، مصرف آب شرب شهری و روستایی کشور در مجموع 7/5میلیارد مترمکعب در سال است. این آمار نشان می‌دهد سرانه مصرف آب شرب شهری و روستایی برای جمعیت 75میلیونی ایران، 274لیتر در روز است.
وی درباره مزایای بسته‌بندی آب شرب تأکید می‌کند: به موجب الگوهای جهانی درصورت بسته‌بندی آب شرب، سرانه مصرف آب شرب برای هر نفر روزانه 15لیتر برآورد می‌شود که برای آب آشامیدنی، تهیه غذا، چای و... به مصرف می‌رسد. درحالی‌که متوسط مصرف سرانه آب شرب شهری و روستایی کشور در حال حاضر 274لیتر در روز برآورد می‌شود. به گفته وی، درصورت بسته‌بندی آب شرب، مصرف سرانه آب شرب شهری و روستایی کشور از 7/5میلیارد مترمکعب به حداکثر 0/5 میلیارد مترمکعب کاهش می‌یابد.
سرابی معتقد است: درصورت بسته‌بندی آب شرب، می‌توان سالانه 7میلیارد مترمکعب آب مورد نیاز برای مصارف عمومی شهر‌ها و روستاها را از طریق آب‌های زیرزمینی تأمین کرد و پس از ضدعفونی و میکروب‌زدایی در اختیار شهروندان قرار داد.
بحران کمی و کیفی منابع آب
قطبی سرابی در پاسخ به این پرسش که بحران آب از لحاظ کمی و کیفی چه وضعیتی دارد، پیش از هر چیز به بهای اعلام شده آب ازسوی وزارت نیرو اشاره می‌کند و می‌گوید: به موجب اعلام سرپرست محترم معاونت آب و آبفای وزارت نیرو، قیمت تمام‌شده هر مترمکعب آب شرب کشور 5900 ریال برآورد شده که در برگیرنده هزینه‌های تأمین آب، انتقال، توزیع و تصفیه فیزیکی است درحالی‌که قیمت واقعی هر مترمکعب آب شرب کشور عملا بیش از 34820ریال، (5/9برابر) برآورد می‌شود؛ زیرا در این برآورد باید فاکتورهای دیگری مانند هزینه‌های اتلاف منابع آب سایر دشت‌ها، تخریب آبخوان‌ها، تخریب منابع آب و خاک و اراضی زراعی دشت‌های همجوار تهران بزرگ مثل دشت‌های کرج، قزوین- بوئین زهرا، نور- نوشهر و ورامین هم درنظر گرفته شود.
این کارشناس باسابقه مهندسی آب، در ادامه به پیامدهای توسعه ناپایدار کشاورزی و انتقال آب از حوضه‌ای به حوضه دیگر اشاره می‌کند: سیاست‌های نادرست در بخش کشاورزی و منابع آب کشور سبب شده منابع آب‌های زیرزمینی حدود نیمی از دشت‌های کشور (230دشت) با کسری ذخیره مخزن به میزان 7/5میلیارد مترمکعب در سال مواجه شوند و به سمت خشک و نیمه‌خشک شدن پیش بروند. افت شدید آب رودخانه کرج، زاینده‌رود، کارون و هیرمند و نیز خشک و نیمه‌خشک شدن 10دریاچه، تالاب و هور مهم کشور ناشی از همین سیاست‌های نادرست است.
این کارشناس پیشکسوت مهندسی آب، درباره بحران‌های کیفی آب منابع کشور اینگونه هشدار می‌دهد: درحالی‌که 75درصد آب شرب شهری و روستایی کشور از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود، اکثر قریب به اتفاق این منابع به انواع آلاینده‌های موجود در پساب‌های شهری، صنعتی، بیمارستانی و کشاورزی آلوده شده و می‌شوند. مهم‌ترین این آلاینده‌ها عبارتند از: سموم دفع آفات، کودهای شیمیایی، شوینده‌ها، فلزات سمی (آرسنیک، جیوه، نقره، سرب، مس‌و...) و انواع نمک‌های سرطان‌زا (نیترات، نیتریت، سولفات‌ها و کلرورها).
به گفته وی، درصورت بسته‌بندی آب شرب حدود 2میلیارد مترمکعب از منابع آب‌های سطحی (آب سدها و رودخانه‌های کشور) آزاد شده و در اختیار صاحبان اراضی پایین دست سدهای مربوطه و به‌عبارت دیگر در اختیار مالکان واقعی آنها قرار خواهد گرفت. برای نمونه در حال حاضر مصرف سرانه آب شرب و مصارف عمومی تهران بزرگ حدود 274لیتر در روز برآورد می‌شود درحالی‌که از این مقدار فقط 15لیتر در روز صرف آب شرب هر شهروند و 259لیتر باقیمانده صرف مصارف عمومی او می‌شود.
مزایای بسته‌بندی آب شرب در تهران
قطبی سرابی درباره مزایای بسته‌بندی آب شرب نیمه‌رایگان دولتی در کلانشهر تهران می‌گوید: اجرای این طرح امکان توسعه کشاورزی در دشت‌های اطراف تهران بزرگ در سطح 100هزارهکتار را فراهم می‌سازد. دستیابی کشاورزان به 700میلیون مترمکعب به ارزش 3500میلیارد‌تومان در سال از دیگر مزایای اجرای این طرح است(آبی که متعلق به کشاورزی است ولی فعلا به مصرف شرب و مصارف عمومی شهروندان تهرانی می‌رسد). جلوگیری از آلوده شدن آب سدها و رودخانه‌های اطراف تهران به انواع آلاینده‌ها، امکان تولید گندم و جو در دشت‌های اطراف تهران بزرگ به میزان 300 هزارتن در سال، امکان پرورش ماهی در دشت‌های اطراف تهران بزرگ به میزان 44392تن و امکان ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم برای 150هزارنفر در دشت‌های اطراف تهران بزرگ از دیگر پیامدهای مثبت بسته‌بندی آب شرب در تهران است.
مزایای بسته‌بندی آب‌شرب نیمه رایگان دولتی در شهرهای بزرگ
مهندس منصور قطبی سرابی گرچه بسته‌بندی آب شرب نیمه رایگان دولتی را راهکاری کارساز برای مقابله با بحران کم آبی در کشور معرفی و بر اجرای آن تأکید می‌کند اما یادآور می‌شود بسته‌بندی آب شرب نیمه رایگان دولتی و عرضه آن باید به‌گونه‌ای باشد که امکان استفاده آب شرب سالم و بهداشتی برای همه شهروندان اعم از افراد کم درآمد و غنی به‌طور یکسان فراهم باشد تا خانواده‌های کم‌درآمد و ضعیف دغدغه‌ای برای تهیه آب شرب سالم و بهداشتی نداشته باشند.
وی مزایای بسته‌بندی آب شرب نیمه رایگان دولتی در سایر شهرهای کشور را فهرست‌وار بدین شرح اعلام می‌کند: «توسعه کشاورزی در اطراف سایر شهرهای بزرگ کشور در سطح 285714هکتار»، «امکان دستیابی کشاورزان به حقابه‌خود به میزان 2میلیارد مترمکعب با ارزش 10000میلیارد تومان در سال»، «جلوگیری از آلوده شدن 2میلیارد مترمکعب از منابع آب سدها و رودخانه‌های اطراف شهرهای بزرگ کشور به ارزش 10000میلیارد تومان در سال»، «امکان تولید گندم و جو در دشت‌های اطراف شهرهای بزرگ کشور به میزان857142تن و در آمد ناشی از آن به مبلغ 428میلیارد تومان در سال»، «امکان پرورش ماهی در دشت‌های اطراف شهرهای بزرگ کشور به میزان 126838تن و درآمد ناشی از آن به مبلغ 1268میلیارد تومان در سال»و «امکان ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم برای 300000نفر از جوانان جویای کار در دشت‌های اطراف کلانشهرهای کشور».
